Στις 4 – 5 – 6 Μάη πραγματοποιήθηκε στο Ρέθυμνο το 1ο παγκρήτιο ελευθεριακό φεστιβάλ βιβλίου συνδιοργανωμένο από την αναρχική συλλογικότητα Οκτάνα (Ηράκλειο), την συλλογικότητα Azadi (Χανιά) και το αυτοοργανωμένο βιβλιοπωλείο Laboratorio Influenza (Ρέθυμνο). Το τριήμερο δρώμενων, δράσεων και εκδηλώσεων πλαισιώθηκε από αρκέτούς συντρόφους και συντρόφισσες, και εκτιμούμε ότι έβαλε το λιθαράκι του, με τον δικό του τρόπο, στην ενίσχυση των αγώνων του σήμερα. Παρακάτω παραθέτουμε την εισήγηση της συλλογικότητας στα πλαίσια της εκδήλωσης της τρίτης μέρας του φεστιβάλ με τίτλο : «Από την Βαγδάτη στο Φέργκιουσον : Μιλιταρισμός και αντιεξέγερση μέσα και έξω από εμπόλεμες ζώνες» , η οποία είχε σαν βάση το βιβλίο «Μικροί πόλεμοι σε μεγάλες πόλεις. Θεωρίες, τεχνολογίες και γεωγραφίες αντιεξέγερσης» από τις εκδόσεις των ξένων. Την εισήγηση ακολούθησε η παρουσίαση του συγγραφέα, τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για την παρουσία του.
Το πρόγραμμα του φεστιβάλ εδώ.
Από την Βαγδάτη στο Φέργκιουσον : Μιλιταρισμός και αντιεξέγερση μέσα και έξω από εμπόλεμες ζώνες
«Όλοι οι πόλεμοι παρουσιάζονται σαν μια μάχη για το θεό, τον πολιτισμό ή την πρόοδο. Σχεδόν όλοι οι πόλεμοι όμως, είναι εμπορικοί.»
Eduardo Galeano
Η εισαγωγή που θα κάνουμε κινείται γύρω από τα εξής βασικά σημεία. Αρχικά εξετάζουμε πως ο μετασχηματισμός του πολέμου τις τελευταίες δεκαετίες, η επικράτηση των αποκαλούμενων “ασύμμετρων συγκρούσεων” και η μετατόπιση τους σε αστικά περιβάλλοντα ανάγκασε τα στρατιωτικά επιτελεία (κυρίως των Η.Π.Α.) να αναγνωρίσουν διάφορες ανεπάρκειες σε αναλυτικές και επιχειρησιακές τους μεθόδους. Αυτό τα οδηγεί στο να επανεξετάσουν και να μελετήσουν σε βάθος την στρατηγική και επιχειρησιακή προσσέγιση σε σχέση με τις πόλεις, οι οποίες πλέον εμφανίζονται σαν τα κατεξοχήν πεδία διεξαγωγής του πολέμου. Σαν απόρροια αυτής της δραστηριοποίησης, βλέπουμε τα καινούργια εργαλεία και τις μεθοδολογίες που επιστρατεύονται – δοκιμάζονται από τον στρατό, έτσι ώστε να καταφέρει να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις αυτής της συνθήκης, μια διαδικασία που κρατάει από τις αντιεξεγερτικές επεμβάσεις του στρατού σε διάφορες αποικίες (Πόλεμος της Αλγερίας, 1954) μέχρι σήμερα. Πολιτική, επιστήμη, κοινωνιολογία, οικολογία, ανθρωπολογία και επικοινωνιολογία μεταξύ άλλων έχουν πλέον εξέχουσα θέση στις στρατιωτικές μελέτες και εφαρμογές για τους ασύμμετρους πολέμους. Κομβικό σημείο αυτής της τάσης είναι μια σταθερά εξελίξιμη και επιτακτική για το στρατό ανάγνωση, κρίσιμης σημασίας : ο πληθυσμός δεν γίνεται αντιληπτός απλώς σαν συστατικό στοιχείο του αστικού περιβάλλοντος, αλλά καθίσταται καθαυτός πεδίο στρατιωτικών επιχειρήσεων. Μέσα από ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό διαφόρων στρατιωτικών προγραμμάτων με θέμα την παρέμβαση του στρατού εντός αυτού του ανθρώπινου πεδίου, διαμορφώνεται η «αιχμή του δόρατος» αυτής της τάσης σαν ολοκληρωμένος στρατιωτικός κλάδος, και ονομάζεται αντιεξέγερση (counter-insurgency). Αντιλαμβανόμενοι τον κομβικό ρόλο του αστικού περιβάλλοντος ως σύνολο στις μελλοντικές συγκρούσεις, οι ειδικοί του στρατού δουλεύουν πυρετωδώς σμιλεύοντας εργαλεία με σκοπό τον έλεγχο, την αστυνόμευση, την πρόληψη και καταστολή εξεγέρσεων, την επιτήρηση και εκμηδένιση των απειλών, τον αφανισμό εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών της κυριαρχίας. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν μια ζοφερή πραγματικότητα η οποία δεν περιορίζεται, αν και κορυφώνεται στις λεγόμενες εμπόλεμες ζώνες, και σε μια πρώτη ανάγνωση προμηνύουν ένα δυστοπικό μέλλον, όπου η στρατιωτικοποίηση της καθημερινότητας μας εντός των πόλεων θα θεωρείται υπεράνω αμφισβήτισης και αντίστασης. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που θεωρήσαμε ότι αυτό το θέμα αξίζει να μελετηθεί από κινηματική σκοπιά, με το βλέμμα πάντα στραμμένο στην δημιουργία ρηγμάτων και αναχωμάτων στην μιλιταριστική επέλαση.
Η επικράτηση των ατάκτων
«Έως το 2050, το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού αναμένεται να κατοικεί σε πόλεις. Διάφοροι αντίπαλοι μετακινούνται με αύξανοντες ρυθμούς σε περιβάλλοντα όπου τα πλεονέκτήματα των Ηνωμένων Πολιτειών σε ανίχνευση, πολεμική αντιπαράθεση και δύναμη πυρός ακριβείας μπορεί να περιοριστεί.»
Αναφορά του αμερικάνικου στρατού για “προκλήσεις στις μεγαλουπόλεις και πυκνές αστικές περιοχές μετά το 2025”. ( David N. Farrell, Dr. Megan Ward “Megacities and Dense Urban Areas Initiative: Data Collection and Analysis”, 2016 )
Το πιο σωστό σημείο για να ξεκινήσουμε κρίναμε ότι είναι η αναζητήση των εναυσμάτων που οδήγησαν τους ειδικούς της βίας να εξελίξουν τα αναλυτικά και επιχειρησιακά τους εργαλεία σχετικά με τον πόλεμο στα αστικά περιβάλλοντα. Το δόγμα του πρώιμου Ψυχρού Πολέμου υπογράμμιζε σε γενικές γραμμές την αποφυγή εκτεταμένων ένοπλων συγκρούσεων μέσα σε πόλεις, βασισμένο μεταξύ άλλων στην μνήμη της ολέθριας μάχης του Σταλινγκραντ[1] αλλά και της Βουδαπέστης, του Βερολίνου, της Πράγας. Παρόλα αυτά, ο μετασχηματισμός ως προς τον τρόπο και η μετατόπιση ως προς τον τόπο που διεξάγονται οι πόλεμοι μοιάζει αναπόφευκτος. Η συντριπτική πλειοψηφία των πολεμικών συρράξεων από το 1945 μέχρι και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ανταποκρίνονται στον όρο άτακτοι ή ασύμμετροι πόλεμοι, δηλαδή συγκρούσεις χαμηλής έντασης που εμπλέκουν μη κρατικές ένοπλες δυνάμεις. Παράλληλα η σταθερά αύξουσα αστικοποίηση του παγκόσμιου πληθυσμού συμβάλλει στην χωρική μετατόπιση των συγκρούσεων στο αστικό πεδίο, στο οποίο φαίνεται εν μέρει να απονοηματοδοτούνται τα τεχνολογικά, αριθμητικά και στρατηγικά πλεονεκτήματα των τακτικών στρατών και να εμφανίζονται ενισχυμένες οι αντάρτικες τακτικές. Οι «ειδικοί» του στρατού αναγνωρίζουν σε αυτή την κατέυθυνση μια μετατόπιση παλιών και νέων εχθρών και αρχίζουν να εργάζονται σε όλα τα επίπεδα για να θωρακιστούν θεωρητικά και επιχειρησιακά απέναντι σε αυτή την απειλή. Διάφορες μάχες όπως η μάχη του Hue στο Βιετνάμ (1968) αλλά και επιχειρήσεις καταστολής στο εσωτερικό (βλ. Operation Garden Plot (1968) για την καταστολή εξεγερσεων στα γκέτο και ενόπλων κινημάτων όπως οι Μαύροι Πάνθηρες) λειτουργούν σαν πείραματικό πεδίο για νέες στρατιωτικές μεθόδους.
Στο ίδιο μήκος κύματος, η δεκαετία του ‘90 ήρθε για να δώσει περισσότερα παραδείγματα ασυμμετροποίησης και αστικοποίησης του πολέμου, που με τη σειρά τους θα περάσουν από τα στρατιωτικά «μικροσκόπια» για ενδελεχή μελέτη και αξιολόγηση. Ο πόλεμος του Κόλπου (1991), οι μάχες στο Γκρόζνυ στην Τσετσενία (1994-95 και 1999-2000), η μάχη στο Μογκαντίσου της Σομαλίας (1993) αποτελούν ενδεικτικά γεγονότα τα οποία, ανεξάρτητα από επικοινωνιακά τρικ της κυριαρχίας, αποδείχθηκαν σκληρά μαθήματα για την συμβατική στρατιωτική παρέμβαση σε αστικά περιβάλλοντα. Προχωρώντας, στις αρχές της χιλιετίας βλέπουμε τον αμερικάνικο στρατό να επιχειρεί σε Ιράκ και Αφγανιστάν δοκιμάζοντας νέες προσεγγίσεις σε μια προσπάθεια να αποφύγει τα λάθη του παρελθόντος, μέσα από στρατιωτικά προγράμματα όπως το HTS (Human Terrain System). Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, να δούμε τον προβληματισμό που επικρατεί μέσα από τα λόγια των ίδιων των καραβανάδων. Παραθέτουμε λοιπόν ένα απόσπασμα από την παρουσίαση του προαναφερθέντος προγράμματος :
Στην παρούσα φάση υπάρχει ευρεία συμφωνία ανάμεσα στους επιτελείς των επιχειρήσεων και τους ερευνητές ότι τα περισσότερα, αν όχι όλα, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στο Iράκ και στο Aφγανιστάν προέρχονται απ’ την αρχική μας αποτυχία να καταλάβουμε τις κουλτούρες μέσα στις οποίες δρούμε. Mε άλλα λόγια, αποτυγχάνοντας να καταλάβουμε το μάθημα του Bιετνάμ, δεν κάναμε τα απαραίτητα βήματα να αντιμετωπίσουμε έγκαιρα τις εξεγέρσεις μέσα στο πλαίσιο των δικών τους πολιτιστικών περιβάλλοντων.
…
Στην παρούσα φάση των συγκρούσεων, η αναμέτρηση έχει μετακινηθεί πολύ από μάχες που εμπλέκουν συμβατικούς σχηματισμούς και μεγάλους ελιγμούς, και βρίσκεται πιο κοντά σε αντι-εξερσιακές επιχειρήσεις σε περιβάλλοντα εύθραυστης σταθερότητας. Kατά συνέπεια … χρειάζονται τώρα άλλου είδους τεχνικές πληροφορίες, όπως εθνογραφικά, οικονομικά και πολιτιστικά δεδομένα… Eίναι λοιπόν σαφές ότι οι διοικητές θέλουν ένα συπληρωματικό σύστημα πληροφοριών, πέρα απ’ την κλασσική κατασκοπεία, για να προμηθεύονται τα στοιχεία και να διαμορφώνουν μια αξιόπιστη πολιτιστική εικόνα για τις περιοχές στις οποίες δρουν. Tο HTS σκοπεύει να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα φτιάχνοντας ένα συνεκτικό σύστημα έρευνας και καταγραφής πολιτιστικών δεδομένων, ανάλογο των παραδοσιακών συστημάτων στρατιωτικής κατασκοπείας. [2]
Το παραπάνω απόσπασμα αποτελεί ένα μικρό αλλά ενδεικτικό δείγμα του στρατιωτικού δόγματος που επικρατεί. Η πόλη δεν αποτελεί απλώς ένα χωρικά περίπλοκο πεδίο επιχειρήσεων, όπως για παράδειγμα χαρακτηρίζεται μια δυσπρώσιτη ορεινή τοποθεσία. Πρόκειται για ένα σύστημα, μέσα στο οποίο οι ήδη υπάρχουσες απειλές μπορούν να «καμουφλαριστούν» εντός του πληθυσμού, να χαίρουν της νομιμοποίησης του και να δρουν μέσα από αυτόν. Τα στρατιωτικά επιτελεία φαίνονται να δυσκολεύονται σημαντικά στην διαχείρηση αυτής της σχέσης των «ανταρτών» με την κοινωνία. Αυτό έχει φανεί στην πράξη σε αρκετές από τις αντιεξεγερτικές επιχειρήσεις των τελευταίων χρόνων, όπως για παράδειγμα ο πόλεμος στο Αφγανιστάν, και αποτελεί και έναν από τους λόγους, που ο κλάδος της αντιεξέγερσης παραμένει σε τροχιά συνεχούς έρευνας και αναβάθμισης. Αυτές οι συνθήκες, και η ουσιαστική κατάρρευση της διάκρισης του άμαχου από τον μάχιμο πληθυσμό, επιβάλλουν μια συνολικότερη αντίληψη για την κοινωνία σαν ολότητα, ως μια δεξαμενή υποψήφιων ανταρτών. Επί της ουσίας, και με δεδομένο ότι έχει αποδειχτεί πρακτικά αδύνατον να απομονωθούν οι λεγόμενες απειλές από το υπόλοιπο αστικό περιβάλλον και να εξουδετερωθούν, τα στρατιωτικά επιτελεία φτάνουν στο συμπέρασμα ότι ο πληθυσμός μαζί με το «ανεξέλεγκτο» αστικό πεδίο, αποτελούν μια εν δυνάμει απειλή.
Αυτή η αντίληψη για την επικινδυνότητα του πληθυσμού, δεν περιορίζεται φυσικά σε πόλεις οι οποίες βρίσκονται εντός εμπόλεμων ζωνών. Η σταθερή διόγκωση των δυτικών μητροπόλεων, πάντα σε παραλληλία με συνθήκες φτώχειας και καταπίεσης δημιουργούν ένα εύφορο πεδίο για κοινωνικές ταραχές και αστικές εξεγέρσεις. Σε αυτές τις καταστάσεις οι δυνάμεις καταστολής, έχουν και θα έχουν να αντιμετωπίσουν συνθήκες αντίστοιχες σχηματικά, με αυτές που περιγράψαμε πριν. Τον ρόλο του αντάρτη στην προκειμένη περίπτωση θα έχει αναλάβει ο εκάστοτε εσωτερικός εχθρός, του οποίου η σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον θα αποτελεί όπως και πριν, πρόβλημα. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που η λογική για την διαχείρηση τέτοιων ταραχών (βλ. Εξέγερση στο Φέργκιουσον), είναι σε συμφωνία με αυτήν που εφαρμόζεται σε εμπόλεμες ζώνες, εξού και είναι σχεδόν αδύνατον να ξεχωρίσεις ειδικές μονάδες της αστυνομίας από αυτές του στρατού. Με δεδομένη τη συνεχή ροή του παγκόσμιου πληθυσμού στις πόλεις, τα στρατιωτικά επιτελεία βλέπουν την αποτελεσματική παρέμβαση τους εντός αυτών, σαν το «στοίχημα» του μέλλοντος.
Η γενικότερη θεώρηση για την έννοια της απειλής, η οποία πλέον παρουσιάζεται σαν ένα αναπόσπαστο στοιχείο του πληθυσμού, και κατ’επέκταση του ίδιου του αστικού περιβάλλοντος, οδηγεί με τη σειρά της σε νέες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της. Η πόλη και οι λειτουργίες της, ανεξάρτητα αν πρόκειται για μια εμπόλεμη ζώνη ή όχι, μετατρέπονται σταδιακά σε στρατιωτικά αντικείμενα. Στο όνομα σκόπιμων αοριστιών όπως αυτό της «δημόσιας ασφάλειας» ή του εκάστοτε «Πολέμου κατά της τρομοκρατίας», τα στρατιωτικά επιτελεία απλώνουν τα πλοκάμια τους σε όλο και περισσότερες πτυχές της κοινωνικής ζωής προσβλέπωντας στην ολοκληρωτική χαρτογράφηση (πολιτικών πεποιθήσεων, θρησκεύματος, φύλλου, φυλής κλπ), στον έλεγχο του πληθυσμού και των απειλών εντός του. Σε αυτό ακριβώς το κλίμα κινείται και ο επίσημος στρατιωτικός κλάδος της αντιεξέγερσης, δουλεμένος από χρόνια σε μια ξεκάθαρα κατασταλτική κατεύθυνση. Το δίχως άλλο βλέπουμε ότι αποτελεί ένα από τα βασικότερα όπλα του στρατου ο οποίος αναλαμβάνει με συνεχώς πιο εξελιγμένους τρόπους τον ιστορικό του ρόλο, αυτόν του προασπιστή των συμφερόντων της κυριαρχίας, του κράτους και των αφεντικών.
«Ο μιλιταρισμός εμφανίζεται σε πρώτο στάδιο στο στρατό καθεαυτό, έπειτα σε ένα σύστημα που φτάνει πέρα από το στρατό και αγκαλιάζει όλη την κοινωνία με ένα δίκτυο μιλιταριστικών και ημι-μιλιταριστικών θεσμών και παραπέρα σαν ένα σύστημα που διαχέει το στρατιωτικό πνεύμα σε όλη την ιδιωτική και δημόσια ζωή των ανθρώπων.»
«Μιλιταρισμός και Αντιμιλιταρισμός», Carl Libneht
Συλλογικότητα Azadi
Παραπομπές
[1] Urbanizing war – Militarizing cities. The city as strategic site
[2] ένοπλοι ανθρωπολόγοι: το “ανθρώπινο πεδίο” (μάχης) Sarajevo, τεύχος 38
Πηγές
«Μικροί πόλεμοι σε μεγάλες πόλεις : Θεωρίες, τεχνολογίες και γεωγραφίες αντιεξέγερσης», Χρήστος Φιλιππίδης, Εκδ. Των Ξένων (2017)
«Πόλεις επι χάρτου : Στρατός και καταστολή μέσα από τα σύγχρονα εγχειρίδια του ΝΑΤΟ», Πρωτοβουλία για την ολική άρνηση στράτευσης (2013)
«Αδειάζοντας υπνοδωμάτια με οπλοπολυβόλο», Λέσχη κατασκόπων του 21ου αιώνα (2014)
